بسم الله الرحمن الرحيم* الحمد لله رب العالمين* الصلاة و السلام على سيدنا محمد و على آله و أصحابه أجمعين* لا حول ولا قوة إلا بالله* Исломга тўлиғича кириш
Аллоҳ субҳонаҳу ва таоло Бақара сурасида марҳамат қилади:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ ادْخُلُواْ فِي السِّلْمِ كَآفَّةً وَلاَ تَتَّبِعُواْ خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ
“Эй иймон келтирганлар! Исломга тўлиғича киринг”. (Бақара. 208)
Баъзан оят ва ҳадислардан иборат мавъизаларни эшитсам, ўзимча айтаман: “кўпроқ китоб ўқиш керак, ўзимизнинг фикримизни қўшишдан ниҳоятда сақланиш керак. Чунки китобдаги сўзларни айтиб олсак ҳам керагича суҳбат қилиш мумкин, ҳатто айтиб тугата олмаймиз”. Шунга кўра тафсирдан тақдим қилишни ихтиёр қилдик.
قال العوفي، عن ابن عباس، ومجاهد، وطاوس، والضحاك، وعكرمة، وقتادة، والسُّدّي، وابن زيد، في قوله: { ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ } يعني: الإسلام.
Оятдаги السلم сўзини Авфий ибн Аббос разияллоҳу анҳумодан ривоят қилиб, Мужоҳид, Товус, Зиҳок, Икрима, Қатода, Садий ва ибн Зайдлар “Ислом” деб тафсир қилганлар.
وقال الضحاك، عن ابن عباس، وأبو العالية، والربيعُ بن أنس: { ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ } يعني: الطاعة.
Зиҳок ҳам ибн Аббосдан ривоят қилиб, шунингдек Абу Олия ва Рабеъ ибн Анас “тоат” деб тафсир қилишган.
وقوله: { كَافَّةً } قال ابن عباس، ومجاهد، وأبو العالية، وعكرمة، والربيع، والسّدي، ومقاتل بن حَيَّان، وقتادة والضحاك: جميعًا، وقال مجاهد: أي اعملوا بجميع الأعمال ووجوه البر.
“كَافَّةً” ни эса ибн Аббос, Мужоҳид, Абу Олия, Икрима, Рабеъ, Садий, ибн Ҳиббон, Қатода ва Зиҳок “Барча амалларни ва эзгуликларни адо қилинглар” деб тафсир қилган.
وزعم عكرمة أنها نزلت في نفر ممن أسلم من اليهود وغيرهم، كعبد الله بن سلام، وثعلبة وأسَد بن عُبَيد وطائفة استأذنوا رسول الله صلى الله عليه وسلم في أن يُسْبتوا، وأن يقوموا بالتوراة ليلا. فأمرهم الله بإقامة شعائر الإسلام والاشتغال بها عما عداها. وفي ذكر عبد الله بن سلام مع هؤلاء نظر، إذْ يبعد أن يستأذن في إقامة السبت، وهو مع تمام إيمانه يتحقق نسخه ورفعه وبطلانه، والتعويض عنه بأعياد الإسلام.
Икрима ривоят қилишича мазкур оят яҳудий ва бошқалардан мусулмон бўлган Абдуллоҳ ибн Салом, Саълаба, Асад ибн Убайд кабилар Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламдан шанба кунини улуғлашга ва кечаси Тавротга амал қилишга изн сўраганлар. Шунда Аллоҳ таоло Ислом шиорларигагина қоим бўлиб, бошқаларини тарк қилиш ҳақида шу оятни нозил қилган. Бироқ ибн Касир Абдуллоҳ ибн Салом разияллоҳу анҳу Исломда тамомий имон ила собит бўлганлини далил қилиб, ўша тоифага киришида баҳс борлигини айтган.
ومن المفسرين من يجعل قوله: { كَافَّةً } حالا من الداخلين، أي: ادخلوا في الإسلام كلكم. والصحيح الأول، وهو أنَّهم أمروا [كلهم] (1) أن يعملوا بجميع شعب الإيمان وشرائع الإسلام، وهي كثيرة جدًا ما استطاعوا منها.
Муфассирларнинг айримлари “كَافَّةً “ни киргувчиларга тегишли, яъни “Исломга ҳар бирингиз кирингиз” деб тафсир қилганлар. Саҳиҳроғи аввлгиси, яъни “имоннинг барча шўбаларига ва Исломнинг шиорларига амал қилинг” деган маънодагисидур. Амаллар жуда ҳам кўп, шунинг учун имкон қадар амал қилинади.
وقال (2) ابن أبي حاتم: أخبرنا علي بن الحسين، أخبرنا أحمد بن الصباح، أخبرني الهيثم بن يمان، حدثنا إسماعيل بن زكريا، حدثني محمد بن عون، عن عكرمة، عن ابن عباس: { يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً } -كذا قرأها بالنصب -يعني مؤمني أهل الكتاب، فإنهم كانوا مع الإيمان بالله مستمسكين ببعض أمْر التوراة والشرائع التي أنزلت فيهم، فقال الله: { ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً } يقول: ادخلوا في شرائع دين محمد صلى الله عليه وسلم ولا تَدَعَوا منها شيئًا وحسبكم بالإيمان بالتوراة وما فيها.
Икрима ибн Аббос разияллоҳу анҳумодан ривоят қлишича имон келтирганлардан мурод аҳли китоблардан бўлган имон аҳлидур. Чунки улар Тавротдаги айрим буйруқлар ва уларга нозил бўлган шариат аҳкомларини тутган ҳолатда имонда бўлганлар. Аллоҳ таоло ўшаларга хитоб қилиб, Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг динидаги шариат аҳкомларига тўла киришишга, бирон нарсани ташлаб қўймасликка буюриб, Тавротга ва ундаги аҳкомларга имон келтирганлари кифоя қилишини баён қилиб мазкур оятни нозил қилди. Валлоҳу аълам.
Улуғбек қори Йўлдошев
