Инсон тирик экан ҳаётда турли ҳолат ва турли инсонларга дуч келади. Инсонларнинг бармоқ излари бир хил бўлмагани каби табиати, феъл атвори ҳам турли бўлади. Шунинг учун нафақат кўчада кўпчилик орасида, балки ҳатто оилада ҳам баъзан келишмовчиликлар, фикрларнинг қарама-қаршилиги бўлиб туриши турган гап. Энг қизиғи шуки, у одамдан эшитсангиз буниси айбдордек туюлади, бу одамдан эшитсангиз униси. Домла Азимий ушбу байтларни бекорга айтмаган:
Жаҳон кездим, эшитдим кўп кишилар ҳақ ўз-ўзича.
Фалак кажравлиғига бўлгучи иқрор топилмасму?
Демак ҳамма қатори бизнинг ҳам фикримиз бошқаларнинг фикрига тўғри келмай қолар экан, ана шу зиддият даражаси кўтарилиб кетса нима қилмоқ керак?
Албатта, жанжал ва тўполондан фойда йўқ. Борингки, дунё матоҳидан фойда кўрсангиз ҳам обрў эътиборингизга зарар қилишингиз мумкин. Айниқса жаҳл устида ножўя сўз айтиб қўйилса, кейин бир умр ҳижолат бўлиб юриш ҳеч гап эмас. Шунинг учун бундай пайтларда муроса қилишга тўғри келади.
Бироқ кўпчилик ўша пайтда жанжал ва тўполон қилади-да, кейин яна афсусланиб, ҳижолат бўлиш ўрнига, камига аразлашиб ҳам юришади. Аразлашиш нечоғлик ёмон хислат эканлигини кўпчилик билса-да, нафсининг кўйига кириб амал қилишга кўнмайди. Аразлашиш кишининг обрўсини туширади. Шунингдек гуноҳкор ҳам бўлади.
Анас ибн Молик разияллоҳу анҳу Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламдан ушбу ҳадисни ривоят қилган:
«Бир-бирларингиз билан аччиқлашманг, ҳасад қилманг, тeскари қараб кeтманг. Эй Аллоҳ таолонинг бандалари! Бир-бирларингиз билан ака-ука бўлинглар. Ҳeч бир мусулмон киши ўз биродаридан уч кeчадан ортиқ аразлаб юриши жоиз eмасдир».
Абу Айюб разияллоҳу анҳудан қилинган ривоятда эса шундай дейилади:
«Ҳeч бир киши ўз биродаридан уч кундан ортиқ аразлаб юрмоғи ҳалол эмас. Иккаласи тўқнашиб қолса бири у ёққа, иккинчиси бу ёққа юз ўгириб кeтмасин. Уларнинг яхшироғи аввал салом бeрганидир».
Бу – улуғ иршод. Шу кунги муаммоларнинг ечими учун энг чиройли чора. Зеро, аразлашганлар шундай улуғ ажрга эга бўлиб аввал салом бериш ўрнига, мутакаббирлик қилиб ор қилиб юришибди.
Ҳадислардан кўриниб турибдики, уч кундан ортиқ аразлаш зинҳор мумкин эмас. Лекин одамлар вақти келса йиллаб аразлашиб юришади. Ҳатто ғалвадан сўнг то умрининг охиригача гаплашмай ўтиб кетганлар ҳам йўқ эмас. Ҳолбуки Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам:
«Киши ўз биродари билан бир йилгача сўзлашмай юрса, гўё унинг қонини тўккандeк бўлади» деганлар.
Аразлашган кимсалар токи ярашиб олмагунларича уларнинг гуноҳлари ҳам кечирилмас экан. Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади – Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам:
«Ҳар душанба, пайшанба кунлари жаннатнинг дарвозалари очилади ва Аллоҳ таолога ширк кeлтирган кишилардан бўлак ҳамманинг гуноҳи мағфират қилинади, лeкин ораларида қаттиқ адовати бўлган икки киши ярашиб олмагунча гуноҳларини ўчиришни тўхтатиб туринглар, дeйилади», дедилар».
Ҳатто аразлашган ҳолларида ярашмасдан вафот этиб кетса, охиратдаг ҳолати ўта ёмонлигидан огоҳлантириб Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва саллам:
“Мусулмон киши биродари билан уч кундан кўп аразлашиши ҳалол эмас. Ким уч кундан кўп аразлашиб вафот этса, дўзахга киради”, дeганлар. (Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳуданАбу Довуд Имом Бухорий ва Муслим шартларига биноан ривоят қилганлар).
Аразлашиш ана шундай ёмон иллатлардан саналади.
Эркинжон Ҳусанов. Марқаюз жоме масжиди имом хатиби
Асака